Corona aanpak

Samenvatting

• De aanpak van de Nederlandse regering kenmerkt zich door hard werken en goede intenties. Helaas is Nederland niet het land dat er internationaal om bekend staat dat we deze crisis goed aanpakken. Regelmatig zelfs integendeel. En ook het percentage doden per miljoen inwoners laat een triest hoog percentage zien.
• De maatregelen op economisch gebied zijn de positieve uitzondering. Natuurlijk is het wel zo dat een betere virus-aanpak een deel van die economische maatregelen overbodig zou hebben gemaakt. Ook is de uitvoering van steunmaatregelen aan KLM e.a. kritisch beoordeeld door de Rekenkamer, o.a. omdat er niet geleerd is van de lessen uit de financiele crisis. En dat heeft onnodig geld gekost.
• Algemeen gezegd heeft de Nederlandse aanpak steeds tot gevolg gehad dat het virus sneller was dan de regering (gevoed door het OMT). In het algemeen kwam, en komt, dat door een mix van te laat, te voorzichtig, te weinig en onvoldoende kwaliteit van de uitvoering. In het algemeen is dit het gevolg van de polder aanpak en het op afstand zetten van de ‘uitvoering’ door Rutte.
• Voorafgaand aan een volgende pandemie gaan wij erop aandringen dat de Nederlandse regering, de zorg en producenten van medische apparaten, hulpmiddelen en beschermingsmiddelen zich verregaand gaan voorbereiden. Die voorbereidingen worden hieronder besproken.
• Bij een volgende pandemie gaan wij meewerken om te zorgen dat we een regering en OMT hebben die bereid zijn
  1. vooruit te werken (ook als een specifieke dreiging nog niet bewaarheid is of wetgeving nog niet nodig is, toch doen),
  2. parallel te werken (verschillende trajecten tegelijkertijd te laten lopen en niet na elkaar),
  3. sneller te besluiten; dit kan door de polder-aanpak te vervangen door snelle afstemming en besluiten nemen wanneer dat kan. Dat betekent dat de ‘not invented here’ aanpak van het RIVM tijdelijk vervangen zal moeten worden door bescheiden leren van meer succesvolle buurlanden (‘als zij het zeggen, dan zal het voorlopig wel goed zijn’),
  4. impopulaire maatregelen te nemen (zo is er tot een intelligente lockdown besloten niet om epidemiologische redenen maar omdat ‘het Nederlandse volk nog niet klaar voor was’ voor een zwaardere lockdown,
  5. te werken met ‘scenario management’, waarbij maatregelen worden genomen voor als het meezit, maar ook als het tegenzit,
  6. tussentijds te evalueren, daarvan te leren en dat meteen toe te passen. Zo is tot nu toe vastgehouden aan een communicatie-aanpak op basis van ‘we zijn allemaal volwassen’, terwijl al heel lang duidelijk is dat die onvoldoende werkt. En aan de positieve kant te experimenteren met het openen van bijvoorbeeld grote restaurants of bepaalde sectoren in het bedrijfsleven,
  7. situationeel te communiceren, d.w.z. de communicatie inhoud, vormgeving en stijl aan te passen aan de het doel en de doelgroep.
• Om zoveel mogelijk van de pandemie te leren zal een onpartijdige, wetenschappelijke, evaluatie nodig zijn van het hele traject.
  • Het gaat om een evaluatie met een brede minimum definitie, waardoor er geen factoren om politieke redenen worden uitgesloten die tijdens het onderzoek relevant blijken te zijn.
  • De scope betreft alles van de situatie voorafgaand aan de pandemie, de verspreiding van het virus en alle maatregelen die er genomen zijn, en van medische maatregelen en de communicatie, tot de manier waarop het traject democratisch verlopen is. En dit alles ook in vergelijking met het buitenland.

Inleiding

Vele regeringen, instellingen en mensen over de hele wereld worstelen met de corona aanpak. De afweging tussen de belangen van corona-zieken en andere zieken, tussen corona-zieken en de economie en tussen corona-zieken en onze (grondwettelijke) vrijheden zijn stuk voor stuk lastig.

Helaas is het niet zo dat Nederland, of onze regering of Rutte buiten Nederland worden genoemd als voorbeeld van landen of leiders die het goed hebben gedaan. Natuurlijk hebben zij hard gewerkt en hun best gedaan, maar Nederland is niet het schoolvoorbeeld voor andere landen.

Maar … in plaats van alleen maar kritiek te leveren, willen wij vooral suggesties aandragen voor hoe het beter kan. Daarom bespreken wij hier:

• een korte evaluatie
• hoe we een volgende pandemie zouden kunnen voorbereiden,
• hoe wij voorstellen om met een volgende pandemie om te gaan.

NB: in een volgende update bespreken we ook waarom het juist in Nederland waarschijnlijk zo gegaan is als het gegaan is en een (chronologisch) overzicht hoe het verlopen is.

Een griepje?

NB: waar we niet op ingaan is de hele discussie rondom de vraag in hoeverre het virus serieus genomen moet worden omdat het eigenlijk niet meer dan een griep virus is e.d. Er is een virus, en het heeft direct en indirect veel zieken en doden tot gevolg; dat is ons uitgangspunt. Wel is er veel meer open discussie en evaluatie nodig over de gevolgen van epidemiologische keuzes voor de andere medische zorg, de economie en de psychologische en maatschappelijke gevolgen. De dominante afweging blijft steeds of de primaire zorg het aankan, en dat doet een land als Nederland te kort. Ook heeft het waarschijnlijk onnodige schade tot gevolg. NB: zie verder bij Voorbereidingen de noodzaak tot een onpartijdige evaluatie.

Evaluatie: hard gewerkt, maar …

Nederland, onze regering en Rutte

Helaas is het niet zo dat Nederland, of onze regering of Rutte buiten Nederland worden genoemd als voorbeeld van landen of leiders die het goed hebben gedaan. Natuurlijk hebben zij hard gewerkt en hun best gedaan. Echter, de grote voorbeelden zijn eerder Merkel, of Ahern van Nieuw-Zeeland die snel vergaande beslissingen durven te nemen en nieuwe kansen (zoals vaccineren) op tijd en goed voorbereiden. En daarmee de menselijke en economische schade verkleinen.

Corona in Nederland lijkt door onze regering te worden gezien als een bestuurlijk probleem, waarbij alle politieke risico’s steeds weer moeten worden uitgesloten door veel overleg en adviezen. Iets voor de zekerheid vast invoeren, ook als nog niet helemaal duidelijk is of het bewezen of besloten gaat worden, is niet aan de orde. Iets anders wat opvalt, is dat er nauwelijks vooruit of parallel wordt gewerkt; bijna alles wordt volgtijdelijk uitgevoerd. De WHO en de rest van de wereld adviseren en gebruiken vanaf het begin mondkapjes; wij gaan pas wetgeving maken als het parlement akkoord is gegaan met de mondkapjes-plicht, in het najaar.

Beleid is gelukkig gecompenseerd door onze zorgmedewerkers

Veel is goed gegaan omdat zorgmedewerkers ondanks het zwakke beleid en de zwakke ondersteuning door de regering zelf over alle normale organisatorische, maar ook persoonlijke, grenzen heen samenwerking hebben gezocht en een fantastische inspanning hebben geleverd.

Vergelijking Duitsland en Denemarken

De vergelijking met andere landen is moeilijk vanwege allerlei factoren als aantal IC-bedden, dichtbevolktheid, omgaan met al dan niet behandelen van patiënten in hun laatste levensfase, samenstelling van de bevolking, cultuur (meer of minder gezinnen met verschillende generaties), mate waarin sterfgevallen echt aan corona kunnen worden toegewezen, e.a. Als we kijken naar wat de corona-sites van Volkskrant e.d. als een goede indicator beschouwen, dan kom je al gauw op het aantal sterfgevallen per miljoen inwoners.

En als we deze grafiek bekijken, dan doen wij (19-12: 607 per milj. inw) het dus in vergelijking met Duitsland (19-12: 307 per milj. inw) en Denemarken (19-12: 174 per milj. inw) niet goed. We hebben minstens tweemaal zoveel sterfgevallen als Duitsland.

NB: we gaan hier uit van de cijfers van de Volkskrant en hun bron het Johns Hopkins instituut. Discussies in zogenaamde andere ‘werkelijke aantallen’ etc. vinden we niet interessant, o.a. omdat we ervan uitgaan dat die getallen bij andere landen dan ook wel of niet ter discussie staan of volgens sommigen vervalst zijn etc. Het gaat er gewoon om dat Nederland al vanaf het begin in de top 10, 20 of 30 staat, terwijl bijvoorbeeld Duitsland een stuk lager staat en het dus, als puntje bij paaltje doet, verhoudingsgewijs veel minder doden heeft te betreuren dan wij.

Samenvatting

Als we het net zo goed als Duitsland hadden gedaan dan waren er duizenden mensen minder overleden. En dat is de verantwoordelijkheid van Rutte en De Jonge, daarbij gesteund door de rest van het kabinet. De Jonge is niet in staat gebleken zo’n crisis goed aan te kunnen. Rutte heeft zich steeds verscholen achter het OMT (dat daarom ‘heilig’ verklaard werd), maar hij is gewoon verantwoordelijk. Hij bleef en blijft de specifieke verantwoordelijkheden bij de vakministers neerleggen, en hij liet hen dus doormodderen. Toen dat niet werkte, en dat was in april en mei al duidelijk, had hij moeten ingrijpen en dat heeft hij niet gedaan. Vergelijk ook de Toeslagen-affaire.

Andere schade

Naast de directe schade voor de corona-patiënten en hun families, is er de schade door

• uitgestelde zorg of zorg die van lagere kwaliteit was of meer risicovol door de gevaarlijke omgeving in de ziekenhuizen en andere zorgstelling’;
• economische schade, korte en lange termijn;
• psychologische schade, korte en lange termijn
• maatschappelijke schade, door ook hier versterking van de verschillen (net als bij de racisme en integratie debatten)

Wat te doen bij een volgende pandemie?

Dit bestaat uit twee delen: a) wat zouden wij voorbereiden voor een volgende pandemie, en b) wat zouden we anders doen tijdens die pandemie?

Voorbereiding

• Evaluatie: een niet-politieke evaluatie uitvoeren, met zoveel mogelijk benchmarking met andere landen, en binnen Nederland tussen regio’s en gemeenten. Belangrijk onderdeel is de evaluatie van de uitwerking van de maatregelen op de belangen van corona-zieken en andere zieken, tussen corona-zieken en de economie en tussen corona-zieken en onze (grondwettelijke) vrijheden. Een ander belangrijk onderdeel is voordelen en nadelen van maatregelen ‘voor het geval dat’ dan wel ‘bewezen’.
• Crisis-organisatie: een crisis-organisatie inrichten, geleid door premier en 2 ministers, die bij een volgende crisis de leiding heeft. Ministeries, regio’s, gemeenten opereren binnen de richtlijnen en adviezen van die crisis organisatie. De crisisorganisatie bestaat vooral uit crisismanagers. Uit het overleg met een OMT of andere tijdelijke organen komt de input voor hun beslissingen;
• Outbreak Management Team: een OMT inrichten dat is samengesteld uit alle benodigde specialisten op gebieden als crisisbeheersing, zorg, economie, communicatie, ethiek, (massa-)psychologie e.a.. De medici en virologen kunnen daarbij een groter eigen overleg inrichten waarvan drie vertegenwoordigers in het nieuwe OMT komen;
• Zorg organisaties – zorg fragmentatie en decentralisatie: de werking en samenwerking van de GGD’s, de huisartsen en andere betrokken organisaties en hun inrichting (regio’s, software, bestuursvormen e.a.) evalueren en verbeteren. Nu is veel goed gegaan door zorgmedewerkers die over de normale grenzen heen samenwerking hebben gezocht … Ook zonder een pandemie zou de zorg gebaat zijn bij minder ‘verpoldering’ en duidelijker indeling, waarbij samenwerking, veilige uitwisseling van data en kwaliteit de basis is.  Centralisatie van een deel van de besluitvorming, zeker in crisistijden, kan nodig zijn. Het eindresultaat zal moeten zijn dat we sneller kunnen reageren dan het virus. Zo simpel is het.
• Zorg tegenstem: schijnbaar in tegenstrijd met het vorige punt zal de zorg weerbaarder moeten worden in hun taak om op basis van een medische en psychologische afweging te besluiten over de zorg. Nu kon VWS een lockdown afkondigen die ook op de zorg van grote invloed was. Een volgende keer zal de zorg zelf moeten kunnen besluiten hoe zij de benodigde kwaliteit voor de hele Nederlandse bevolking kan leveren; d.w.z. ook voor niet-corona zorg. En ook daarvoor is een minder gefragmenteerde zorg noodzakelijk.
• Routekaart: een routekaart maken op basis van een evaluatie van de aanpak in Nederland en vergelijkbare landen, input van de WHO etc. en daar ook naar handelen door uitvoeren, evalueren, aanpassen (Plan-Do-Check-Act)
• Ethiek: ethische discussies voeren, waarin medische, economische, psychologische en andere factoren transparant worden meegewogen. En dan een besluit nemen over lockdowns waar bijv. ouderen beschermd worden en jongeren en werknemers zoveel mogelijk hun gang kunnen gaan, of restaurants open zijn, maar cafés niet, of sneltests verplicht zijn in openbare ruimtes en werkplekken e.a.
• Draaiboek zorg: een draaiboek maken voor het volledig ophouden van de zorg in Nederland en het toewijzen van een aantal ziekenhuizen per regio die zich uitsluitend met corona patiënten zullen bezighouden, waar nodig aangevuld met militaire ziekenhuizen of inzet van militairen. Als deze vol zijn, dan zal (dus eerder) ondersteuning door buurlanden moeten worden gevraagd voor met name de corona-patiënten. De zorg in de andere ziekenhuizen kan dan doorgang vinden;
• Zorg capaciteit: apparatuur inkopen en mensen opleiden waardoor we (ook) in crisissituatie door virussen of andere bedreigingen onze capaciteit snel kunnen uitbreiden
• Productie in Nederland: een lijst maken van alle bedrijven in Nederland die de productie van beschermingsmiddelen, apparatuur, testapparatuur en grondstoffen, vaccin-ingrediënten en medicijnen kunnen opschalen en/of overnemen, en daar afspraken mee maken. Waar nodig daar al aanbestedingen mee doen die tweejaarlijks worden geüpdatet;
• Besluitvorming – transparant en data gestuurd: transparante besluitvorming inrichten met heldere cijfers; in alle openheid vastleggen welke factoren van belang zijn, inclusief hun weging. Nu hebben factoren meegespeeld als eigen ideeën over onze volksaard, of inschatting van de populariteit van maatregelen door raadplegen van social media als Twitter, naderende verkiezingen e.d.
• Instituten als het RIVM worden losgemaakt van de regering: vanuit de wens om het democratische proces te beheersen, worden instituten als het RIVM ‘gestimuleerd’ om de juiste informatie aan te leveren of adviezen te geven. Dit gebeurde hiervoor al bijv. de luchtvaart. Bij de coronacrisis is dat bijvoorbeeld in de beginfase gebeurd, zodat medewerkers in de ouderenzorg geen beschermingsmiddelen kregen op advies van het RIVM, terwijl achteraf bleek dat dat was omdat er domweg niet voldoende beschermingsmiddelen waren. Toen is er dus een praktische keus gemaakt, die epidemiologisch is verantwoord. Deze keus had VWS moeten maken en communiceren, en alleen maar op basis van die beschikbaarheid. En deze keus heeft vele doden tot gevolg gehad.
• Data: big data dashboard daarvoor inrichten met betrouwbare gegevensstromen van alle benodigde informatieleveranciers, elke dag van de week. De informatieleveranciers krijgen daarvoor een wettelijke en dagelijkse informatie-leverplicht. De knulligheid door in vakanties of in het weekend niet aangeleverde gegevens en schattingen door ICT-problemen zou niet nodig voorkomen in een land als Nederland;
• Communicatie: inrichten op alle niveaus van geletterdheid en culturele achtergronden van de Nederlandse bevolking, in de verschillende talen maar ook beeldtalen. De communicatie permanent evalueren en waar nodig specifieke communicatie acties uitvoeren, discussies aangaan, doelgroepen benaderen etc. Juist ook de tegenstemmen zullen serieus genomen moeten worden.
• Locaties: test- en vaccinlocaties voorbereiden en procedures uitwerken en oefenen.
• Ventilatie-systemen: verbeteren in alle instellingen voor zorg, ouderen, scholen en andere intensief gebruikte locaties o.b.v. van een wettelijk vastgesteld minimum kwaliteit.
• Preventie: meer doen aan preventie met programma’s voor bestrijden van obesitas, luchtkwaliteit verbeteren, meer bewegen en gratis fruit en groente op scholen, lagere of geen BTW voor gezond voedsel e.a.
• Wetgeving ontwikkelen voor crisissituaties: in alle rust wetgeving ontwikkelen voor crisismaatregelen.
• Parlementaire democratie: wetten aannemen om te zorgen dat regering en parlement hun grondwettelijke rol spelen, waaronder voldoende afstand houden om kritisch het beleid te volgen (ook het parlement heeft niet ingegrepen toen het virus rondwaarde in de verpleeghuizen). Een toetsing aan de Grondwet zal wat Partij Helder betreft sowieso standaard moeten worden.
• Journalistiek: voor zover mogelijk, en nodig, kritisch onderzoek door journalistiek stimuleren. Helaas zijn zij in het voorjaar al snel vervallen in een kritiekloze houding die tot nu toe in zekere mate nog voortduurt (journalisten hebben bijvoorbeeld laten doorschemeren dat zij bij de persconferenties geen lastige vragen durven te stellen). In combinatie met de houding van het parlement betekent dat dat het Nederlandse volk onvoldoende vertegenwoordigd en beschermd werd.

Tijdens een volgende pandemie

Een ding is duidelijk: na boven genoemde voorbereidingen moet een regering, het crisismanagement en de zorg in staat zijn om sneller te reageren dan het virus. Bij een volgende pandemie hopen wij daarom dat we een regering en OMT hebben die bereid en in staat zijn tot het volgende:

Vooruit werken

Vooruit te werken betekent een vaccinatie voorbereiden op het moment dat het virus zich serieus verspreidt. Dus vooruitwerken ook als een specifieke dreiging nog niet bewaarheid is of wetgeving nog niet nodig is of een vaccin nog niet ontwikkeld is.

Parallel werken

Parallel werken, door verschillende trajecten tegelijkertijd te laten lopen en niet na elkaar.

Snelle besluiten

Sneller te besluiten; dit kan door ‘besluiten na eigen onderzoek’ (de ‘not invented here’ aanpak van het RIVM) te vervangen door ‘als zij het zeggen, bijv. Duitsland, zal het voorlopig wel goed zijn’. Ook het ijzeren ritme van de dinsdagen en de persconferenties heeft het virus in de kaart gespeeld.

Impopulaire maatregelen

Impopulaire maatregelen nemen. Zo is er tot een intelligente lockdown besloten niet om epidemiologische redenen maar omdat ‘het Nederlandse volk nog niet klaar voor was’ voor een zwaardere lockdown. Dit past bij de andere besluiten van de laatste kabinetten.

Scenario management of het zekere voor het onzekere nemen

Ook bij een volgende pandemie zullen er veel onzekerheden zijn. Het is beter om liever te vroeg of teveel bedden te regelen, tests in te kopen of mensen op te leiden, dan achteraf te merken dat er te laat, te weinig etc. Te werken met ‘scenario management’, waarbij maatregelen worden genomen voor als het meezit, maar ook als het tegenzit;

Evalueren, experimenteren, maatwerk, evalueren …

Tussentijds evalueren, daarvan leren en dat meteen toepassen (zoals bijv. bij de communicatie-aanpak op basis van ‘we zijn allemaal volwassen’ die al heel lang niet werkt). En daar hoort ook bij om de adviezen van een OMT te toetsen aan het WHO en internationale medische gemeenschap.  Of te experimenteren met het openen van bijvoorbeeld grote restaurants of bepaalde sectoren in het bedrijfsleven.

Alles doen wat nodig is – whatever it takes

Gewoon doen wat nodig is, en je dan daarna bijv. afvragen of er aanbestedingsregels  overschreden zijn. En als dat nodig is, en een minister overtreedt de regels , dan deze laten aftreden om bij te dragen aan de boodschap dat de regels niet mogen worden overtreden.

Situationeel communiceren

Situationeel communiceren, d.w.z. de communicatie inhoud, vormgeving en stijl aan te passen aan de het doel en de doelgroep.